معده نشخواركنندگان از جمله گوسفند شامل چهار بخـش شـكمبه، نگـاري، هزارلا و شيردان بوده كه سه بخـش اول (شکمبه) قـسمت غيـر غـده اي و بخش آخر (شیردان) قسمت غده اي آن را تـشكيل مـيدهـد. بـه دلیل تفاوت های ظاهري و عملكردي اين دو بخش، این نظریه وجود دارد كه بخش اول از رشد گام به گام مري و بخش دوم مثل جانوران تـك معده اي، از معده اوليـه ساخته شـده اسـت.
شکمبه اولین اندام گوارشی در گوسفند زنده است که قسمت چپ شکم دام را اشغال می کند. شکمبه بزرگترین مخزن معده است که حجمی برابر با 50 تا 60 درصد از کل دستگاه گوارش را متعلق به خود کرده است. علاوه بر نقش ذخیره سازی، شکمبه یک مخزن تخمیر نیز به شمار می رود. محیط شکمبه باعث رشد میکروب ها می شود. این میکروب ها غذا را در شکمبه هضم یا تخمیر می کنند و اسیدهای چرب فرار (VFAs) را می سازند که منبع اصلی انرژی نشخوارکنندگان است. در شکمبه ویتامین های B، ویتامین K و اسیدهای آمینه نیز توسط میکروب های مفید موجود، تولید می شوند.
در هفته های اولیه زندگی بره همه نیازهای تغذیه ای بره از طریق شیر مادر که آغوز میش نیز نامیده می شود، تامین می گردد. معمولا شیر میش ها طی هفته های سوم و چهارم پس از زایمان به بیشترین میزان خود می رسد. پس از گذشت هفته چهارم شیر میش به مرور کم شده و بره ها به ناچار برای سیر شدن اقدام به تامین خوراک از منابعی جز شیر میش می‌کنند. طی دوره هفته اول تولد بره بزرگترین قسمت معده دام مربوط به قسمت شیردان می باشد. در واقع این موضوع در هماهنگی کامل با منبع تغذیه بره (شیر میش) است.
بعد از گذشت ۴ تا ۶ هفته از تولد بره، این امکان برای آنها وجود دارد که نصف غذای مورد نیاز خود را از منبعی غیر از شیر میش تامین کنند. شایان ذکر است که بره ها در هفته اول تولد به صورت اکتسابی شروع به پوزه زدن به خوراک جامد می‌کنند ولی معمولا تا چهار هفتگی از خوردن غذایی جز شیر مادر پرهیز می کنند.
در جریان پرورش دام زمانی که بره از شیر گرفته می‌شود لزوما می بایست که شکمبه ای توسعه یافته داشته باشد. شکمبه بره اگر رشد کرده و توسعه کافی پیدا کرده باشد، دام را در برابر بسیاری از امراض حفظ می‌کند. همانطور که بیان شد معده نشخوارکنندگان از جمله گوسفند، بز و… دارای دو قسمت ابتدایی است. این دو قسمت نگاری و شکمبه نامیده می شوند. معده بره نزدیک به مرحله از شیر گرفتن دچار تغییرات اساسی می شود. مهمترین تغییر، در توسعه معده گوسفند است. به این صورت که از حجم قسمت شیردان کم شده در مقابل شکمبه بزرگتر می شود. به طوری که قسمت شکمبه در هفته دوازدهم بعد از تولد 65 درصد حجم معده را به خود اختصاص می دهد. تغییر دوم مربوط به میکروب های مفید معده است. در دوره ترک شیر بر تعداد میکروب ها و باکتری های مفید شکمبه به طرز چشمگیری افزوده می‌شود.
شایان ذکر است که افزایش این میکروب ها و باکتری های مفید بر جریان بلع و هضم خوراک گوسفند تاثیر زیادی دارد. زیرا تنها از طریق فعالیت این میکروب ها و باکتری ها امکان هضم علوفه، مکمل های پروتئینی و… فراهم می شود. نحوه خوراک دهی به بره گوسفند بر نوع میکروب هایی که در شکمبه جمع می شوند تاثیر مستقیم دارد. دامپروران از طریق کنترل تغذیه و جیره خوراک دام بر رشد و توسعه شکمبه آنها تأثیر می‌گذارند. در دوره بلوغ که رشد شکمبه کامل شده است، این قسمت 80 درصد حجم کل معده را شامل می شود. حجم نگاری ثابت باقی مانده (5% از حجم کل معده دام)، حجم شیردان از 60 درصد در هفته اول تولد به 8 درصد در دوره بلوغ تغییر می کند. در نهایت هزارلا که پیش از بلوغ 10 درصد حجم کل معده را دارا بود در دوره بلوغ شامل 7 درصد از معده می شود. در مجموع حجم ترکیبی این محفظه ها در دوره بلوغ برابر با 150 تا 250 لیتر می باشد.
همانطور که بیان شد معده گوسفند مانند بسیاری از نشخوار کنندگان از چهار بخش تشکیل شده است. در ادامه به صورت مجزا به تعریف هر یک از آنها خواهیم پرداخت.
شکمبه اولین اندام گوارشی در نشخوارکنندگان است. این عضو گوارشی قسمت چپ شکم گوسفند زنده را اشغال می کند و بزرگترین مخزن در میان چهار مخزن معده است. شکمبه حاوی 70 تا 75 درصد از کل محتویات دستگاه گوارش است و 50 تا 60 درصد حجم آن را تشکیل می دهد. شکمبه به علت مقیاس بزرگ خود به عنوان انبار یا خزانه خوراک عمل می کند. غیر از عمل ذخیره سازی خوراک، شکمبه یک منبع تخمیر نیز به حساب می آید.
بخش دوم معده یک نشخوار کننده که در آن چین های غشای مخاطی، سلول های شش ضلعی را تشکیل می دهند نگاری نامیده می شود. وظیفه اصلی نگاری یا (reticulum) گرد آوری اجزاء گوارشی کوچکتر و بردن آنها به درون هزارلا یا (omasum) است در حالی که اجزاء بزرگتر برای هضم بیشتر در شکمبه به جا می مانند. نگاری همچنین اجسام سنگین یا متراکم مصرف شده توسط حیوان را به دام می اندازد و جمع آوری می کند.
سومین بخش معده در نشخوارکنندگانی چون گاو، گوسفند، بز و… هزارلا (omasum) نامیده می شود. هزارلا بعد از شکمبه و نگاری و قبل از شیردان قرار دارد. هزارلا ساختاری به شکل کره دارد که بافت های آن مانند صفحات یک کتاب کنار هم قرار گرفته است. هزارلا آب و سایر مواد را از محتویات گوارشی جذب می کند. مواد خوراکی بین لایه های هزارلا خشک‌تر از خوراکی موجود در قسمت های دیگر است.
شیردان بخش چهارم معده نشخوارکنندگانی همچون گوسفند است که پس از هزارلا قرار گرفته است و عملکرد گوارشی واقعی را بر عهده دارد. در واقع شیردان معده “واقعی” نشخوار کننده است. عملکرد شیردان مشابه معده یک غیر نشخوار کننده یا گوشتخوار است. زیرا شیردان ماهیتی غده ای دارد و غذا را نه به صورت مکانیکی یا تخمیر (مانند 3 بخش دیگر معده نشخوار کنندگان) بلکه به شکل شیمیایی هضم می کند! به این مفهوم که کار ترشح آنزیم ها و اسیدها برای تجزیه مواد مغذی بر عهده شیردان است.
سیراب شیردان نوعی غذا است که از اعضای درون شکم (شکمبه، نگاری، هزارلا و شیردان) نشخوار کنندگانی مانند گاو، گوسفند و بز تهیه می‌گردد. این خوراک در ایران تحت نام های مختلفی چون سیراب شیردان، سیرابی و… شناخته می شود. خوراک سیراب شیردان منبع غنی برای تامین ویتامین های گروه B است. به طوری که خوردن آن برای رفع تهوع دوره بارداری بانوان توصیه می شود. قیمت سیراب شیردان بسته به قیمت گوسفند زنده کم یا زیاد می شود.
مقالات مرتبط:
دامکالا یک فروشگاه اینترنتی فروش گوسفند زنده به روش آنلاین است. شما در خرید گوسفند زنده از دامکالا هیچ هزینه دیگری بابت حمل گوسفند و ذبح گوسفند پرداخت نمی کنید.
لینک های مفید
